Hellir fannst í Neshrauni innan Þjóðgarðsins Snæfellsjökuls þann 18. janúar síðastliðinn. Það voru Þór Magnússon, Lúðvík V. Smárason, Kristinn Jónasson og Óli S. Sigurjónsson sem fundu hellinn. Erfitt er að komast í hellinn en hann er nokkuð stór. Í hellinum fannst eldstæði og bein af stórgripum. Minjavörður vesturlands, Magnús A. Sigurðsson, hefur skoðað hellinn og hefur verið ákveðið að rannsaka hann nánar og taka sýni til að senda til aldursgreiningar en beinin virðast nokkuð gömul. Hinum nýja helli hefur verið gefið nafnið Leynir. Að neðan er frásögn Þórs Magnússonar sem er einn þeirra er fann hellinn. 

Frásögn Þórs Magnússonar

Hér kemur sagan um fund hellisins. Þann 11. janúar s.l. fór ég ásamt hundinum mínum í gönguferð um Neshraunið í afbragðs veðri og góðu göngufæri. Eins og venjulega var ég aðeins að litast um eftir hellum eða öðrum spennadi hraunmyndunum. Þar kom að ég fann tvær djúpar holur og sá að undir var hraunrás, ég var ekki í aðstöðu til að síga niður og kanna nánar svo það fór í GPS tækið að þessu sinni. 

Það var svo helgina eftir eða laugardaginn 18. janúar að við fórum saman fjórir félagar frá Hellavinum, sem er hellaáhugafélag hér á Snæfellsnesi, auk mín voru það Lúðvík V. Smárason, Kristinn Jónasson og Óli S. Sigurjónsson. Ferðin var einstaklega skemmtileg og árangursrík og ekki spillti veðrið sem var engu síðra en helgina á undan. Byrjað var að síga í það sem fannst helgina á undan og kom fljótt í ljós að sú rás var einungis rúmir 20 metrar á lengd og 4-5 metrar á hæð en mjög litfögur, þegar upp var komið hrökk af vörum orðið „Vonbrygði „og þar með var komið nafn á þennan helli. Þá var haldið áfram um hraunið uns komið var að hellismunna á hellir sem virtist liggja grunnt eða svokölluð yfirborðsrás. Þarna var lágt til lofts þó hann væri bæði breiður og nokkuð langur, tvennt var athyglisvert í honum en það var gamall trosnaður viðarbútur sem hafði greinilega verið borinn inn í hellinn fyrir löngu og svo mjög formfögur og litskrúðug bóla sem hafði lekið niður úr loftinu og alveg niður á gólf, sumum fannst þetta líkjast konubrjósti en aðrir töluðu um tebollu, kannski hæfir orðið „Brjósthellir“? 

Eftir að hafa slakað á í veðurblíðunni yfir smá hressingu fóru menn að skoða í kring um sig og komu fljótlega að litlum hól sem hafði að geyma nokkra skúta með fallegum hraundrýlum og spenum. Skammt þar frá rakst ég á lítið gat sem vakti áhuga minn. Fara varð með fætur á undan í töluverðum þrengslum, fljótlega eftir að inn var komið rýmkaðist örlítið og dýpkaði. Ekki langt frá innganginum sá ég bein og sá strax að það var leggur á stórgrip. Þetta vakti enn meiri áhuga og ég hélt áfram eina 15-20 metra eða þar til komið var í vel manngengan hellinn. Þarna voru fleiri leggir og einhverskonar hrúga eða hleðsla, jafnframt tók ég eftir að hellirinn var talsvert lengri auk þess sem hann skiptist í tvær álmur. Nú var ég orðinn verulega spenntur og dreif mig langleiðina til baka til að fá félagana til að koma niður, en ég vissi af þeim skammt frá og þeir vissu jafnframt hvar ég var að skríða. Þeir komu svo niður í gegnum þrengslin einn af öðrum og ekki laust við að spennan magnaðist er skoðunin hófst fyrir alvöru. 

Beinin voru mjög dökk að hluta, næstum eins og brennd og talsvert morkin, okkur taldist til að þetta væru átta leggir og eitthvað af öðrum beinum en talsvert dreifð um hellinn. Síðan var farið að skoða grjóthrúguna á gólfinu en hún samanstóð af hraunhellum sem flestar hverjar virtust eiga upptök sín í lofti hellisins og höfðu hrunið á gólfið. Þeim hafði verið raðað saman til að mynda einskonar eldstæði og á milli þeirra voru öskuleifar sem mynduðu hring á stærð við meðalstóran matardisk. Ofan á öskunni var þunn hraunhella sem nánast huldi öskulagið. Nú hófust miklar bollaleggingar og margt flaug um í huga okkar um tilveru þessa. Við ákváðum að hreyfa ekki við neinu en höfðum þá tekið helluna ofan af öskuleifunum. Allt var myndað í bak og fyrir og síðan hófst nánari könnun á hellinum. Næst var farið inn í álmuna á vinstri hönd en hún virtist heldur greiðfærari þó ekki væri hægt að ganga uppréttur fyrstu metrana en heldur hækkaði til lofts er innar dróg. Þegar komið var um 20 metra sameinuðust hvelfingarnar á ný og áfram hélt hellirinn ágætlega manngengur. Skyndilega blasti við okkur ansi merkileg sjón þar sem hellirinn var rúmir 2 metrar á hæð héngu tvær rætur með nokkura sentimetra millibili frá lofti og alveg niður á gólf, en eftir rótunum rann síðan vatn í stríðum straumum. Við höfum oft séð rætur stinga sér í gegnum hellaloft á yfirborðsrásum en aldrei fyrr svo langar að þær nái niður á gólf. Frá rótunum og inn í botn hellisins voru ca. 10 metrar. Síðan fór hluti hópsins hægri rásina til baka en hún var talsvert hrunin og í henni miðri var smá útúrdúr um það bil 6-8 metrar sem voru skriðnir þar. Á þessum slóðum var einn hluti leggjanna og eitthvað af smærri beinum. Samkvæmt samanlögðum mælingum með laser reiknast hellirinn nálægt 100 metra langur, en gera þarf nákvæmari mælingar.

Það er margt sem vekur athygli og bendir til að hellirinn hafi verið tímabundinn íverustaður og að einn eða fleiri hafi leynst í honum. Fyrst skal nefna að ljóst er að leggirnir og jafnvel aðrir hlutar dýrsins hafa verið dregnir niður í hellinn í bútum. Eldurinn hefur verið hafður eins lítill og mögulegt var til að valda ekki of miklum reyk og þar með athygli. Og svo virðist sem innganga hellisins hafi verið gerð torveldari með stórum steini í miðju, en við skoðun bendir margt til að honum hafi verið komið þar fyrir þó allt sé gróið í kring. Tveim dögum síðar eða þann 20. janúar var síðan farið aftur og þá með þjóðgarðsvörðum, minjaverði og fleirum og hellirinn skoðaður á ný.

19. febrúar 2014
Þór Magnússon
Gufuskálum

Myndir

Ljósmyndari: Guðbjörg Gunnarsdóttir

Ljósmyndari: Guðbjörg Gunnarsdóttir

Ljósmyndari: Guðbjörg Gunnarsdóttir