VeiðiSkotvopna- og veiðinámskeiðHvar má veiðaRefir og minkarTekjur af sölu veiðikortaHaf og vatnBráðamengunVöktun og ástandVöktun í hafiAlþjóðlegt samstarfVarp í hafið og lagnir í sjóMóttaka úrgangs frá skipumAlmennt um vatnNáttúraFriðlýsingarFriðlýsingar í vinnsluFriðlýsingar í biðÞjóðgarður á VestfjörðumFriðlýsingum lokiðNáttúruverndarsvæðiFriðlýst svæðiNorðurland vestraHrútey í BlönduHveravellir á KiliSpákonufellshöfðiNorðurland eystraGoðafoss í ÞingeyjarsveitVesturlandStröndin við Stapa og HellnaSuðvesturlandSuðurlandDyrhólaeyStjórnunar- og verndaráætlun 2021-2030Friðland að FjallabakiStjórnunar- og verndaráætlunHáaldaLandslagsverndarsvæði ÞjórsárdalFriðlýstar tegundir og náttúrufyrirbæri Ástand náttúruverndarsvæðaÁstandsmat áfangastaða innan friðlýstra svæðaLandvarslaStjórnunar- og verndaráætlanirStjórnunar- og verndaráætlanir náttúruverndarsvæðaStjórnunar- og verndaráætlanir villtra dýra og fuglaStjórnunar- og verndaráætlanir í kynningarferliStjórnunar- og verndaráætlanir í vinnsluLandslagsverndarsvæði norðan Dyrfjalla og náttúruvættið StórurðLandslagsverndarsvæði ÞjórsárdalRauðhólarStjórnunar- og verndaráætlanir í vinnslu sem bíða afgreiðslu ráðuneytisinsStjórnunar- og verndaráætlanir í vinnslu en biðSækja um leyfiAfgreiðsla á leyfumFriðlýst svæðiAtvinnulífEfniAlgengar spurningarEfnaeftirlitBoðun eftirlitsEftirlitsverkefniEftirlitsverkefni 2022Eftirlitsverkefni 2021Eftirlitsverkefni 2020Eftirlitsverkefni 2019Eftirlitsverkefni 2018Eftirlitsverkefni 2017Eftirlitsverkefni 2016Eftirlitsverkefni 2015Eftirlitsverkefni 2014EldsneytiBrennisteinsinnihald í tilteknu fljótandi eldsneyti Gæði eldsneytisFlokkun, merking og umbúðirMerkingar og umbúðirNotendaleyfi og ábyrgðarmennNotendaleyfi fyrir plöntuverndarvörumÞvotta- og hreinsiefniÖryggisblöðUmsagnirSkipulagstillögurMat á umhverfisáhrifumMengandi starfsemiEftirlitsáætlanirErfðabreyttar lífverurHáskóli ÍslandsAskjaORF Líftækni hf.StarfsleyfiÚrgangur og efnamóttakaEldi sjávar- og ferskvatnslífveraMalbikunarstöðvarOlíubirgðarstöðvarSuðurnesStarfsleyfi úr gildiFrágangur og vöktun urðunarstaðaMengaður jarðvegurHeilbrigðiseftirlit sveitarfélagaSkráningaskyldur atvinnureksturÚrgangsmálFlutningur úrgangs milli landaGagnagátt fyrir úrgangstölurÚrgangur frá alþjóðlegum flutningstækjumHringrásarhagkerfiGrænn lífstíllSamgöngurVarasöm efniVottanir og aðrar merkingarÁreiðanleg umhverfismerkiBlómiðAðrar merkingarÚrgangsmálUmhverfisvísar og tölfræðiUmhverfisstofnunStarfsstöðvarPatreksfjörðurFriðlýsingar í vinnsluSnæfellsjökulsþjóðgarðurFriðlýst svæði á VesturlandiHlutverk og stefnaStefna UmhverfisstofnunarÚtgefið efniAnnað útgefið efniInnra umhverfisstarfPlast er orðið órjúfanlegur hluti af okkar daglega lífi, t.d. til að auka öryggi okkar (öryggishjálmar, gleraugu, barnabílstólar), til að auðvelda líf okkar (umbúðir utan um matvæli, tölvur, farsímar, burðarpokar) og fyrir skemmtanagildi (leikföng, sjónvörp, leikjatölvur).
Plast hefur í mörgum tilfellum aukið lífsgæði okkar en notkun þess hefur að sama skapi valdið mikilli mengun. Endingartími plasts er yfirleitt langur. Það er slitsterkt og því eyðist það ekki eða hverfur heldur brotnar niður í smærri og smærri platshluta sem kallast örplast.
Plast er hins vegar ekki eitt efni. Margar gerðir plasts samanstanda af efnum sem blandað er saman til að ná fram ákveðnum eiginleikum, t.a.m. lit, mýkt, viðnámi gegn UV-ljósi, viðnámi gegn íkveikju eða loga o.s.frv. Margar rannsóknir hafa verið gerðar á efnum sem finnast í plasti og áhrifum þeirra á heilsu og umhverfi þar sem efnin geta losnað úr plastinu við notkun. Sum slíkra efna reynast hafa skaðleg áhrif á meðan önnur virðast skaðlaus. Vandinn er að meirihluti efnanna hefur ekki verið rannsakaður nægilega til að fullvissa okkur um hvort þau eru hættuleg okkur eða ekki.
Íblöndunarefni í plasti geta verið föst, þétt bundin, lauslega bundin eða alls ekki bundin við fjölliðuna – meginefni plastsins. Almennt gildir að aukaefni leka frekar úr plasti ef það er hitað eða kemst í snertingu við fitu eða sýru.
Mýkiefni (e. plasticizer) er bætt út í hart eða stökkt plast til að ná fram mýkt og meiri sveigjanleika. Í gegnum tíðina hafa vörur úr mjúku plasti gjarnan verið framleiddar með því að bæta efnum úr hópi svokallaðra þalata út í tegund plasts sem kallast pólývínylklóríð (e. polyvinyl chloride, PVC).
Þalöt finnast víða t.a.m. í matvælaumbúðum, leikföngum, íþróttavörum, snyrtivörum, vínyl gólfefnum og öðrum bygginarefnum. Þau voru einnig mikið notuð í mjúk plastleikföng áður en reglur um efnainnihald í leikföngum voru hertar árið 2007.
Herðiefni (e. hardener) er bætt út í plast til að herða plastið eins og nafnið gefur til kynna. Þetta er einkum notað í pólýkarbónat plast (e. polycarbonate, PC) og epoxý. Flestir kannast eflaust við vinsæla herðiefnið bisfenól A (BPA) en það tilheyrir hópi svokallaðra bisfenóla sem eru mikið notuð í þessum tilgangi.
Bisfenól finnast m.a. í vatnsbrúsum, matarílátum, borðbúnaði og barnapelum úr plasti. Notkun bisfenóls A er háð takmörkunum á EES svæðinu m.a. hvað varðar leikföng, barnapela úr PC plasti og kassakvittanir. Þegar upp komst um skaðsemi BPA og takmarkanir á notkun þess hófst þá ákvað iðnaðurinn að skipta því út fyrir önnur bisfenól efni sem eru nú talin hafa sömu óæskilegu áhrif og BPA. Þess vegna er ekki nóg að kaupa vörur sem eru merktar BPA fríar því mjög líklegt er að því hafi einfaldlega verið skipt út fyrir bisfenól S (BPS), bisfenól M (BPM) eða bisfenól F (BPF).
Eldtefjandi efni (e. flame retardant) er bætt út í plast til að gera það minna eldfimt og til að hægja á útbreiðslu elds ef það kviknar í. Algengasti efnahópurinn sem hefur verið notaður í þessum tilgangi eru brómuð eldtefjandi efni, einkum fjölbrómaðir dífenýleterar (e. PBDEs). Nokkur þeirra hafa verið takmörkuð eða bönnuð.
Efnin finnast í alls kyns plastvörum en þau eru m.a. mikið notuð í fyllingar í bólstruðum húsgögnum svo sem pólýúretan (e. Polyurethane, PU) svamp. Einnig er vert að nefna raftæki, barnabílstóla, byggingarefni, eldhústæki, leikföng og textíl.
Vatns- og olíufráhrindandi efnum eru bætt út í plast til að það hrindi bæði vatni og fitu frá sér sem hefur þótt afar eftirsóknarverður eiginleiki. Efnahópurinn sem notaður er í slíkum tilgangi kallast PFAS og heyra mörg efni undir þann hóp.
Algengt er að finna efnin í raftækjum, málningu og take away boxum sem hafa plasthúð eða eru alfarið úr plasti. Notkun nokkurra af þessum efnum hefur verið takmörkuð eða bönnuð en það er aðeins lítið brot af hópnum þar sem hann inniheldur um 4700 þekkt efni.
Efnisinnihald þessarar síðu var síðast uppfært 15. maí 2023.
.svg)