Skuldbindingar Íslands

Árlega skilar Umhverfisstofnun Landsskýrslu um losun gróðurhúsalofttegunda (National Inventory Report; NIR) til Evrópusambandsins og rammasamnings Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (United Nations Framework Convention on Climate Change; UNFCCC) í samræmi við skuldbindingar Íslands í loftslagsmálum.

Losun frá alþjóðaflugi og alþjóðasiglingum er metin og kemur fram í losunarbókhaldinu en er ekki hluti af losun sem telur gagnvart alþjóðlegum skuldbindingum Íslands, nema losun sem kemur frá flugi og siglingum sem falla undir viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir.

Parísarsamningurinn

Parísarsamningurinn er samkomulag undir Loftslagssamningi Sameinuðu þjóðanna (UNFCCC). Markmið samningsins er að halda hækkun hitastigs jarðar undir 2°C miðað við meðalhitastig við upphaf iðnvæðingarinnar en jafnframt skuli leitast við að halda hækkuninni undir 1,5°C. Að auki miðar samningurinn að því að efla getu ríkja til að takast á við afleiðingar loftslagsbreytinga með aðlögun og stuðningi þróaðra ríkja við þróunarríki og viðkvæmari lönd.

Samkvæmt samningnum skulu aðildarríkin setja sér markmið um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, svonefnd landsákvörðuð framlög (Nationally Determined Contributions; NDCs).

Árið 2016 gekk Parísarsamningurinn um aðgerðir gegn loftslagsbreytingum í gildi á heimsvísu. Samningurinn var í París í desember 2015, undirritaður af Íslandi í apríl 2016 og fullgilltur af Alþingi í september 2016.

Sameiginleg markmið með ESB og Noregi

Fyrir Parísartímabilið (2021-2030) hafa aðildarríki ESB, auk Íslands og Noregs, sett sér sameginileg markmið um 55% samdrátt í losun árið 2030 miðað við 1990 (var áður 40%). Til að ná markmiðinu árið 2030 þarf að draga úr losun (miðað við losun ársins 2005) um: 

• 62% frá uppsprettum sem falla undir viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir.
• 40% frá uppsprettum sem flokkast sem samfélagslosun (losun utan gildissviðs viðskiptakerfis ESB og án losunar frá alþjóðaflugi, alþjóðasiglingum, innanlandsflugi, landnotkun, breyttri landnotkun og skógrækt).

Frá og með árinu 2021 féll losun frá LULUCF undir skuldbindingar Íslands í loftslagsmálum með beinum hætti. Binding kolefnis úr andrúmslofti sem á sér stað t.d. við skógrækt er talin fram undir flokknum LULUCF og getur Ísland talið fram ákveðna bindingu frá LULUCF á móti losun frá öðrum geirum, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum, en það er að mjög takmörkuðu leyti, þ.e. 20 þúsund tonn á ári.

Ekki liggur fyrir hver hlutdeild Íslands í 55% markmiðinu verður fyrir samdrátt í samfélagslosun en markmiðið var 29% samdráttur þegar yfirmarkmiðið var 40%. Út frá þeim reiknireglum sem ESB notaði við úthlutun fyrri markmiða er íklegt að markmiðinu sem Íslandi verður úthlutað verði í kring um 41%. Hlutfall annara aðildaríkja ESB í markmiðum árið 2030, miðað við 2005, má sjá hér.

Regluverkið nær ekki til losunar frá flugstarfsemi (nema að hluta í gegnum ETS kerfið) þar sem Parísarsamningurinn tekur ekki til losunar frá alþjóðlegri flugstarfsemi. Stefnt er að því að takmarka losun frá flugstarfsemi með tilkomu alþjóðasamkomulags Alþjóðaflugmálastofnunarinnar (ICAO).

Kýótóbókunin

Fyrsta skuldbindingatímabilið 2008-2012

Ísland stóð við skuldbindingar sínar fyrir fyrsta viðskiptatímabil Kýótóbókunarinnar fyrir árin 2008–2012. Samkvæmt sérstakri ákvörðun Loftslagssamningsins (oft nefnd „íslenska ákvæðið“) var Íslandi þó heimilt að halda losun frá nýrri stóriðju eða stækkun stóriðjuvera utan við losunarskuldbindingar sínar.

Losun Íslands, fyrir utan losun frá stóriðju, alþjóðaflugi, alþjóðasiglingum og landnotkun og skógrækt, var rúmlega 23,36 milljón CO₂-íg. á tímabilinu. Ísland gerði upp tæplega 20,10 milljón losunarheimildir og rúmlega 3,26 milljón voru tilkynntar sérstaklega undir íslenska ákvæðinu. Upplýsingar um uppgjör Íslands sem og annarra ríkja fyrir þetta fyrra skuldbindingatímabil má finna á vefsíðu rammasamnings Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar.

Seinna skuldbindingatímabilið 2013-2020

Árið 2012 var haldinn samningafundur í Doha og var þar samþykkt breyting á Kýótóbókuninni sem kvað á um bindandi losunarmörk fyrir árin 2013-2020. Þetta átti við um alla losun nema losun frá alþjóðaflugi, alþjóðasiglingum, og landnotkun og skógrækt. Aðildaríki gátu þó nýtt bindingu kolefnis vegna landnotkunar og skógræktar við uppgjörið að einhverju leyti.

Samkvæmt breytingunni þurfti Ísland, í samfloti með ESB, að draga úr losun um 20% á tímabilinu 2013-2020 m.v. losun árið 1990. Samstarfið milli ESB og Íslands var tvíþætt. Annars vegar innleiddi Ísland regluverk um viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir (e. ETS). Hins vegar gerðu Ísland og ESB tvíhliða samning um samfélagslosun Íslands (áður kallað „losun á beinni ábyrgð Íslands “). Samkvæmt samningnum fékk Ísland úthlutað losunarheimildum sem jafngilda losun á rúmlega 15,33 milljón CO₂-íg. á tímabilinu 2013-2020.

Samfélagslosun Íslands á þessu seinna tímabili reyndist 23,03 milljón CO₂-ígildi eða 17% (3,40 milljón CO₂-íg.) umfram losunarheimildirnar. Ísland þurfti því að kaupa losunarheimildir sem samsvöruðu 3,40 milljón CO₂-íg. til að standast skuldbindingar sínar á seinna skuldbindingatímabilinu. Íslenska ríkið keypti losunarheimildir fyrir þennan mismun af Slóvakíu og voru þær millifærðar á reikning Íslands þann 31. ágúst 2023.

Þann 4. september 2023 framkvæmdi Umhverfisstofnun uppgjörið fyrir hönd Íslands þar sem gerðar voru upp 23.030.200 losunarheimildir.

Uppgjöri Íslands vegna Kýótóbókunarinnar er því lokið. Frekari upplýsingar um uppgjör Íslands fyrir seinna tímabil Kýótó-bókunarinnar má finna hér.

Hvernig er gagnaskilum háttað?

Samkvæmt skuldbindingum Íslands gagnvart UNFCCC og samkomulagi Íslands og ESB um fyrirkomulag losunarbókhalds fyrir gróðurhúsalofttegundir eru gagnaskil á fyrri hluta hvers árs. Hér er farið nánar yfir þau skil og þær tímasetningar sem Íslandi hefur skuldbundið sig til að vinna eftir.

Í síðasta lagi 31. júlí ár hvert ber að skila bráðabirgðatölum til ESB sem endurspegla losun ársins á undan. Gögnin teljast bráðabirgðagögn bæði vegna þess að gagnaveitendur hafa í mörgum tilfellum einungis skilað bráðabirgðagögnum til Umhverfisstofnunar á þessum tímapunkti og einnig vegna þess að þarna hafa útreikningarnir ekki farið í gegnum alla rýni, þ.m.t. úttekta- og gæðaferla, sem þarf að framkvæma áður en lokatölum er skilað.

Í síðasta lagi 15. janúar ár hvert ber að skila bráðabirgðatölum til ESB fyrir öll árin (frá 1990 til og með árinu tveimur árum fyrir skil.). Þessi gögn eru búin að fara í gegnum gæðaferla hjá Umhverfisstofnun, en hafa ekki farið í rýni hjá sérfræðingum ESB.

Í síðasta lagi 15. mars ár hvert ber að skila tölum og skýrslu til ESB fyrir öll árin (frá 1990 til og með árinu tveimur árum fyrir skil.). Þessi gögn eru búin að fara í gegnum úttekt á vegum ESB, og eru tölurnar uppfærðar í samræmi við athugasemdir úttektaraðila. Á sama tíma, annað hvert ár, ber einnig að skila upplýsingum um stefnur og aðgerðir í loftslagsmálum ásamt framreiknaðri losun gróðurhúsalofttegunda fram til ársins 2055.

Í síðasta lagi 15. apríl ár hvert ber að skila lokatölum og lokaskýrslu fyrir öll árin (frá 1990 til og með árinu tveimur árum fyrir skil.) til UNFCCC. Um leið og þeim er skilað eru öll gögn og skýrslur birtar á vefsíðu UNFCCC. Þessi skil teljast sem opinber lokaskil.

Einnig ber að skila tölulegum upplýsingum og skýrslu um stöðu gagnvart Parísarsamningnum til UNFCCC. Skýrslan inniheldur m.a. upplýsingar um sögulega og framreiknaða losun, um stefnur og aðgerðir í loftslagmálum, um aðlögun að loftslagsbreytingum sem og um þróunaraðstoð í þágu loftslagsmála. Þessa skýrsla, sem ber heitið „Biannual Transparency Report“ verður skilað í fyrsta skipti í lok árs 2024 og er hún á ábyrgð Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytisins.

Sífellt er unnið að endurbótum á losunarbókhald Íslands til að auka gæði og áreiðanleika gagnanna og einnig er bókhaldið rýnt mjög reglulega af sérfræðingum UNFCCC. Þetta gerir það að verkum að stundum þarf að gera breytingar á tölum sem leiða til þess að skila þarf tölunum aftur til UNFCCC á milli hefðbundinna skila.